स्नेहांकित गझलसंग्रह रसग्रहण
गझलकारा डॉ. स्नेहल कुलकर्णी यांच्या 'स्नेहांकित' या संवेदना प्रकाशन प्रकाशित गझलसंग्रहाचे लोकार्पण २४ नोव्हेंबर २०१९ रोजी गझलपुष्प, पिंपरी चिंचवडच्या पहिल्या वर्धापनदिन सोहळ्यात अनेक मान्यवर गझलकारांच्या उपस्थितीमध्ये जेष्ठ गझलकार डॉ. ए. के. शेख सरांच्या हस्ते झाले. खरंतर प्रकाशनापूर्वीच यातल्या काही गझल सोशलमिडिय‍ावर आधीच वाचल्या होत्या पण तरीही या गझलसंग्रहाच्या आगमनाची मनाला ओढ लागून राहिली होती.
कोणतंही पुस्तक मग ते गझलसंग्रह, कादंबरी, काव्यसंग्रह, आत्मवृत्त कुठल्याही प्रकारचं असू देत, हातात आलं की सर्वप्रथम प्रस्तावना आणि मनोगत वाचूनच पुढे जायचं ही वाचनाची आवड लागल्यापासूनची सवय झालेय.
'स्नेहांकित' वाचतानाही सर्वप्रथम गझलनंदा माईंची प्रस्तावना आणि डॉ. राम पंडित सरांच्या शुभेच्छा यातून गझलकारा व गझलसंग्रह याचं सार्थ साहित्यिक मूल्यांकन समोर येते.
पण याहूनही अधिक काय भावलं असेल तर डॉ. स्नेहल कुलकर्णी यांच प्रांजळ, मनमोकळं मनोगत.
डॉ. स्नेहल यांच्या गझलेमधून प्राचीन स्त्री व्यक्तीरेखांपासून ते अर्वाचीन सबला व अबलाही आपल्याला भेटतात. त्या त्या व्यक्तिरेखेला वाहिलेल्या शेरातून त्या त्या विषयाकडे पहाण्याचा स्नेहलताईंचा स्वतःचा असा वेगळा दृष्टीकोन आपल्याला चकीत करतो.
याचं उदाहरण पहायचं तर हा शेरच पाहूयात,
होय सीता पूज्य आहे मान्य करते सर्वथा
फक्त व्हावी उर्मिलेच्या मंदिरांची स्थापना
हा शेर वाचल्यानंतर त्याच्या अनुषांगिक विषयांवर काही बोलण्याची आवश्यकताच वाटत नाही.
मान्यवरांच्या बैठकीतली दुर्लक्षित मी जागृत नारी
उपहासाने वेष्टित दुबळ्या सत्काराचे काय करू मी?
जे प्राचीनकाळात उर्मिलेच्या संदर्भात घडलं तेच आत्तासुद्धा एकविसाव्या शतकातील स्त्रीच्य‍ाबाबतीतही घडतंय हेही त्या समर्थपणे या शेरातून स्पष्ट करतात.
स्नेहलताईंच्या गझलेचं वैशिष्ट्य सांगायचं तर त्यांच्या कडे असणारं शब्दसामर्थ्य. स्त्रीवादी तत्त्वज्ञान विषयक भावना, कल्पना, विचार अचूकतेने शेरात मांडणारी प्रभावी शब्दयोजना ही त्यांच्या गझलची जमेची बाजू. त्यांच्या बहुतांश गझलांमधील शेर स्त्रियांचे मूलभूत प्रश्न, स्रीचे सामाजाकडून हेतूपुरस्सर केलं जाणारे दुर्लक्ष, याच बरोबर स्त्रीमनातील सहज प्रेयस भावभावना याविषयांना संवेदनशीलपणे मांडणारे आहेत.
आता हाच शेर पहा,
मगा सुग्रास अन्नाचा.. जिणे नैवेद्य दाखवला
अरेच्या.. मूद भाताची तिच्या ताटात का नाही
गझलचा शेर सहज संवाद असावा, त्याने आशयालाही सुगमपणे तुमच्या समोर ठेवावं आणि वाचताना आश्चर्यसुखद चमत्कृतीही द्यावी, असं असेल तर हा शेर कुठेही कमी पडत नाही.
पण याच बरोबर आधुनिक स्त्रीच्या सबलतेचा पुरस्कार व तिची प्रशंसाही त्या आपल्या शेरांतून करताना लिहितात,
शेवाळलेल्या कातळावर धावणे जमते मला
वेगात असल्यावर अचानक थांबणे जमते मला
पवित्रा घेत लढण्याचा जरा मी ढाल दाखवता
पुन्हा म्यानात सरकवली खडी तलवार लोकांनी
नादी नको लागूस माझ्या सांगते शपथेवरी
वेशीवरी टांगून अब्रू भांडणे जमते मला
व्यर्थ का देतोस धमकी एकटीला सोडण्याची
मी कुणाच्या भरवश्यावर थाटला संसार नाही
असा सज्जड दमही त्या आपल्या शेरातून देतात.
स्नेहलताईंच्या ज्या गझलेने मला सर्वात पहिल्यांदा माझ्या अंगावर शहारा उभा केला व मला त्याच्या गझलचा चाहता बनवले ती त्यांची स्त्रीभ्रूण हत्या याविषयाला केंद्रस्थानी ठेऊन लिहिलेली गझल होती. गारगोटीसारख्या ठिकाणी आसपासच्या ग्रामीण भागातील रुग्णांना एक डॉक्टर या नात्याने आरोग्यसेवा पुरवत असतानच, एक संवेदनाशील कवयित्री व गझलकारा म्हणून त्या भागातील स्त्रीयांची दुःखं, स्त्रीभ्रूण हत्या इ. गोष्टी किती डोळसपणे टिपत असते ते त्यांच्या या गझलेतून दिसते. ही संपूर्ण गझलच इथे लिहावेसे वाटतेय परंतु त्या पेक्षा खऱ्या गझल व काव्यरसिकाने हा गझलसंग्रह खरेदीकरून ती वाचावी असे मनोमन वाटत असल्याने त्यातील दोनच शेर इथे नमूद करतो,
जन्मापूर्वी मृत्यू व्हावा.. किती भयंकर!
घेण्या आधी श्वास मिटावा.. किती भयंकर!
चैतन्याची खाण असे ही कूस उद्याची
तिचा कुशीने गळा चिरावा.. किती भयंकर!
याबरोबरच स्त्रीचं हळवं, संवेदक, तरल, भावनाशील मनही त्यांनी अनेक शेरातून शब्दांमध्ये उतरविले आहे.
छान दिसते फार आधी कौतुकाने बोलला
जीर्ण गात्रे जाहल्यावर मग म्हणाला मर मला
रक्त आले कातळातून घाव माझे सोसताना
शिल्प हाती घेतलेले जाहले साकार नाही
तुझ्या निस्सीम प्रेमाची निशाणी होत गेले मी
कथे वाचून घडणारी कहाणी होत गेले मी
मनाने एक झालेल्या जिवांची दृष्ट काढूया
कुण्या घायाळ नजरेची नजर लागायच्या आधी
मागचे संदर्भ जितके ठेवतो ध्यानात मेंदू
तेवढा रक्तात माझ्या उतरला व्यवहार नाही
लगोलग कृष्णराधेचे नवे देऊळ बांधूया
खडा निष्पाप नात्यावर कुणी मारायच्या आधी
वाह...! किती भावनिक संदर्भ आपल्या आत घेऊन शब्दांत प्रगट झालेत हे शेर.
सौदर्य दृष्टी, स्त्रीसुलभ, प्रेयस शृंगार खूपच नजाकतीने त्यांच्या शेरातून विलसत जातो. काही शेर,
उंच करुनी मान थोडी पाहिले जेव्हा तुला
वाकुनी घेशील चुंबन वाटले होते मला
बासरी एेकून का मी.. मुग्ध होते एवढी
राधिका बहुदा असावी मागच्या जन्मातली
जुन्या सुनसान बेटावर तुला भेटायचे होते
ठसे वाळूत पायांचे पुन्हा उठवायचे होते
घे जवळ ओढून घे ना ताकदीने आणखी
घट्ट दोघांच्या मिठीतुन जायला वारा नको
हळूवारपणे तनामनाला रोमांचित करणारी ही गझल तर वाचायलाच हवी,
मनाच्या मौन जिद्दीला तुझ्यावाचून करमेना
बदलत्या देहबोलीला तुझ्यावाचून करमेना
ओंकारा, स्वत्व, कुणितरी, खोळ, पुष्पक या शीर्षकांच्या गझलाही वाचनीय आहेत.
ज्या शेराने मनाचा ठाव घेतला व निःशब्द केले तो जाणिवेला सडसडीत अगदी आसूड ओढून जागा करणारा शेर इथे मांडायलाच हवा.
झाला प्रणय जर साजरा.. तर कूस उजवू दे प्रभो
पण फक्त दिसली वासना तर त्या क्षणी वंध्यत्व दे.
प्रत्येक गझलकाराच्या लिखाणात त्याची स्वतःची अशी एक धाटणी, शब्दरचना शैली असते ज्यातून त्याचं स्वतःचं, इतरांपासून वेगळं, असं लेखनवैशिष्ट्य दिसून येतं. डॉ. स्नेहल यांची शैलीही अशी वैशिष्ट्यपूर्ण आहे त्यामूळे इतर गझलकारांहून त्यांची गझल वेगळी वाटते. आजच्या संपूर्ण इस्लाह अपेक्षित असणार्‍या नवोदितांच्या गझलांमध्ये असे वेगळेपण दिसून येत नाही.
अनेक अप्रतिम गझलांचा समावेश असलेला एक अतिशय सुंदर गझलसंग्रह वाचल्याचं समाधान लाभलं.
तसाही कोणताही गझल अथवा काव्यसंग्रह एकाच बैठकीत वाचून काढायचा नसतो. विशेषतः गझलसंग्रहाच्या बाबत बोलायचं झालं तर सवडीनुसार एकेक गझल शांतपणे वाचत त्यातल्या एकेका शेराचा, त्यातल्या आशयाचा काव्यसौंदर्याचा आस्वाद घेत वाचन करणे योग्य.
अभिजीत काळे, पुणे
0 Comments